📌 مغز کووید: کوچک شدن مغز در ارتباط با کووید
تازه های علمی
دکتر بابک عزیزافشاری
▫️یک مطالعه بزرگ در انگلستان که نتایج اولیه آن در شماره ۷ مارس ۲۰۲۲ مجله نیچر منتشر شد نشان می‌دهد ماده خاکستری مغز مبتلایان به کووید-۱۹، به‌ویژه در نواحی مرتبط با بویایی و حافظه حدود ۰٫۲ تا ۲ درصد نسبت به افراد سالم کوچک‌تر شده است. این تغییرات شدیدتر و متفاوت با تغییراتی است که با افزایش سن به‌طور طبیعی در مغز مشاهده می‌شود و علاوه بر بیمارانی که سابقه ابتلا به کووید شدید و بستری در بیمارستان داشتند، در موارد خفیف‌تر نیز گزارش شده است.
این یافته حاصل تحلیل داده‌های ۷۸۵ بیمار ۵۱ تا ۸۱ ساله در بانک زیستی (بیوبانک) انگلستان است که تصاویر ام‌آرآی مغز بیش از ۴۵ هزار انگلیسی در آن ذخیره شده است. از این تعداد ۴۰۱ نفر در فاصله مارس ۲۰۲۰ تا آوریل ۲۰۲۱ سابقه ابتلا به کووید داشتند و ۱۵ نفر (حدود ۴ درصد) از آنان نیاز به بستری در بیمارستان پیدا کردند. بقیه آنان (۳۸۴ نفر) سابقه قطعی یا مشکوک ابتلا به کووید نداشتند و آزمایش پادتن کووید آنان نیز منفی بود اما به دلیل شباهت خصوصیات با گروه اول از نظر سن، جنسیت، و عوامل خطرساز کووید مانند سیگار یا دیابت، در گروه شاهد در قرار گرفتند.
برای همه شرکت‌کنندگان در تحقیق اسکن دوم مغز (به‌طور متوسط ۴٫۵ ماه پس از ابتلا به کووید) با هدف مقایسه با اسکن اول مربوط به حدود ۳ سال قبل انجام شد. ارزش استثنایی بیوبانک در انگلستان امکان دسترسی به تصاویر اسکن مغز مربوط به پیش و پس از ابتلا به کووید در تعداد قابل‌توجهی از افراد است.
تصاویر مغز مبتلایان به کووید نشان‌دهنده کوچک شدن مغز در بخش‌های مختلف بود که هم از نظر شدت و هم از نظر توزیع تشریحی با تغییرات طبیعی مغز تفاوت داشت. بیشترین تغییرات در قشر اُربیتوفرونتال درست در بالای کاسه چشم مشاهده شد که نقش مهمی در احساسات و عواطف، تصمیم‌گیری، و حافظه دارد. منطقه دوم که بیشترین گرفتاری را نشان داد در کنار هیپوکامپ قرار دارد و مربوط به حافظه نزدیک است.
همچنین حجم کلی مغز در مبتلایان به کووید کوچک‌تر از گروه شاهد بود. نکته دیگری که توجه محققین را جلب کرد تخریب بافتی در نواحی مرتبط با حس بویایی در قشر بویایی اولیه مغز و ارتباطات آن با سیستم لیمبیک بود که نقش مهمی در خاطرات و عواطف انسان دارد. حجم کاهش‌یافته در مغز مبتلایان در فاصله حدود ۳ سال بین اسکن اول و دوم از ۰٫۲ تا ۲ درصد نسبت به افراد سالم در گروه شاهد متغیر بود. برای مقایسه، میزان کاهش حجم ماده خاکستری در نواحی مرتبط با حافظه در مغز سالمندان حدود ۰٫۲ تا ۰٫۳ درصد در سال است.
شرکت‌کنندگان در این مطالعه از نظر عملکرد شناختی نیز در چندین نوبت تحت ارزیابی قرار گرفتند که نشان می‌دهد کووید عملکرد شناختی افراد را نیز تحت تأثیر قرار داده است. یک محدودیت مطالعه فوق این است که ارتباط علائم مختلف مانند اختلال بویایی در کووید حاد یا مه‌مغزی در کووید طولانی با شدت گرفتاری مغز مشخص نشده است. هنوز روشن نیست که کوچک شدن نواحی مختلف مغز حاصل تهاجم مستقیم ویروس به مغز باشد. نقش اختلالات ایمنی و عوامل التهابی در کووید طولانی مطرح شده و شواهد قابل‌توجهی که مطرح‌کننده عفونت مزمن کروناویروس باشد وجود ندارد.
مطالعات قبلی نشان می‌دهد اختلال بویایی کووید در اثر عفونت سلول‌های پوششی و حمایتی در مجاورت نورون‌های بویایی در مخاط بینی ایجاد می‌شود و سلول‌های عصبی مبتلا نمی‌شوند. این مطالعه همچنین در زمان شیوع سویه اولیه کروناویروس و سویه آلفا انجام شده و مطالعات تکمیلی برای ارزیابی آسیب مغز در مبتلایان به سویه‌های جدیدتر و همچنین پیگیری وضعیت مبتلایان قبلی لازم است.
این احتمال مطرح شده که ابتلا به کووید می‌تواند منجر به تسریع در فرآیند پیری مغز و زوال عقل در سالمندان شود و مطالعات متعددی در این زمینه نیز در حال انجام است.
